به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دارالحدیث، نشست علمی نقد کتاب «تفسیر موضوعیِ روایی؛ چیستی، امکان و روش» که امروز در موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث قم با حضور اساتید حوزه ودانشگاه برگزار شد.

در ابتدای این نشست دبیر علمی نشست، حجت‎الاسلام حسن زاده پژوهشگر پژوهشکده تفسیر اهل بیت(ع) با اشاره به نو بودن این موضوع گفت: این نشست در واقع به دنبال رفع نواقصی است که در این اثر علمی به سان همه آثار علمی وجود دارد، برگزار شده است. سپس مولف اثر، حجت‌الاسلام مهدی کمانی نجف آبادی در سخنانی مقدماتی انگیزه این پژوهش را پاسخ به این پرسش عنوان کرد که چگونه می­توان از ظرفیت بالا و بالقوۀ روایات، در تفسیر موضوعی استفاده کرد بدون اینکه ماهیت «تفسیر موضوعی» دچار خدشه نشود و قرآنی بودنِ پژوهش محفوظ بماند. در ادامه ایشان پاسخ به این پرسش را تفسیر موضوعیِ روایی خواند و افزود این گونۀ تفسیر موضوعی، مبتنی بر این اصل است که عمده روایات معارفی اهل بیت (علیهم السلام) ریشه در قرآن کریم دارد و طبیعی هم همین است چرا که وقتی امام رضا (علیه السلام) هر سه روز یک ختم قرآن انجام می دادند، باید سخنان اهل بیت انعکاسی پیدا یا پنهان از آیات قرآن باشد. نویسنده در ادامه سازوکار اصلی تفسیر موضوعی روایی را جستجوی ریشه های قرآنی روایات موضوع و هندسه روایی موضوع دانست.

سپس حجت‎الاسلام موسوی مدیر گروه تفسیر جامع روایی پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام در سخنانی به نقد این اثر پرداخت و از محاسن و معایت آن سخن گفت. وی تطویل عناوین، کمبود مثال، عدم یکدستی در ترجمه روایات و آیات، عطف زدن بسیار و نپرداختن به «ادله حجیت تفسیر روایی» و نیز «منطق ساختارسازی زیرمجموعه های یک موضوع» را از نواقص کتاب برشمرد و افزودند بی نیازی از رجال در این گونه تفسیر موضوعی مورد قبول نیست.

در ادامه این نشست علمی نیز حجت‎الاسلام کریمی، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) نیز در به نقد این اثر پرداخت و گفت: یکی از محاسن این اثر، نو و بی بدیل بودن موضوع این اثر است، ولی در برخی موارد مشاهده می‎کنیم که مطالب کتاب نیازمند مستندسازی است.

وی گفت: نویسنده پا در عرصه بسیار مهمی نهاده است که بزرگان ما نیز تلاش کردند که در این مسیر گام های جدی بردارند؛ در واقع باید سعی کنیم محققان جوان را به جسارت و جرات قدم نهادن در این وادی ترغیب کنیم و قطعا این محققان با سرمایه های عظیم پیشینیان نقش مهمی در توسعه مباحث علمی به خصوص در عرصه فهم قرآنی خواهند داشت.

وی تصریح کرد: نشست های نقد کتاب باید محلی برای مناظرات علمی و رفع نقایص کتاب باشد؛ نکته مثبت آن است که این کتاب پیش از انتشار در بوته نقد قرار گرفت و توسط ناقدان نقد شده است زیرا کتبی که پس از انتشار تصحیح می شوند نمی توانند بسیاری از مخاطبان خود را که این آثار را پیش از انتشار مشاهده کرده اند از تصحیحات خود با خبر کنند.

حجت‎الاسلام کریمی،یادآورشد: گفت: عنوان این اثر که تفسیر موضوعی روایی است، گویا است ولی بهتر است که عنوان قرآن پس از تفسیر بیان شود.

وی افزود: ساختار کتاب، از چهار فصل تشکیل شده که شامل کلیات، مبانی، پیش­نیازها و روش و ضوابط است؛ در برخی از کتب دیگر نیز این کار انجام شده است ولی بهتر است پیش نیازها در کنار قواعد و ضوابط ذکر شود و به همین خاطر باید این کتاب در سه فصل تدوین شود که شامل کلیات، مبانی و فرایند وروش است.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: یکی از مشکلات روش شناسی این است که به نظر پراخته اند ولی روش تحقیق را مشخص نکرده‎اند؛ در اینجا باید به فرایند اشاره شود و مخاطب را مرحله به مرحله از این طرح گذر دهند که در این کتاب انجام شده است.

این پژوهشگر علوم قرآنی یادآورشد: یکی از اصول کتاب نویسی پژوهشی، علاوه بر بیان ضوابط و روش‎ها باید آسیب‎ها نیز به شکل مجزا است که باید در این کتاب انجام شود.

وی گفت: بسیاری از کتب مبانی دارای یک مشکل بزرگ هستند؛ نخست آنکه باید نقش مباحثی که بیان می‎شود از جمله حجیت روایات در فهم مخاطب و نویسنده مشخص شود؛ ضمن اینکه اگر در این مساله جواب مثبت یا منفی ارایه می‎شود باید حالت‎های مختلف تفاوت فکر را بیان کرد.

حجت الاسلام کریمی اظهارکرد: نکته دیگر آن که باید در این کتبی که در حوزه مبانی نوشته می شود اثبات این مساله به درستی بیان شود؛ نکته دیگر آن است که نقش آفرینی عنصر اثبات شده در اشکال مختلف بیان شود.

وی گفت: اگر نکاتی که ذکر شد در کتبی که در حوزه مبانی نگاشته می‎شود رعایت شود به درستی می توانیم کتاب خود را کتابی اثر بخش در این حوزه بدانیم ولی اگر به درستی این کار اعمال نشود نمی‎توانیم این کتاب را کتبی استاندارد در این عرصه بدانیم.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: اهل بیت(ع) از همه شیوه‎ها حتی از تشبیه در تفسیر قرآن کریم استفاده می کنند؛ شیوه تفسیری اهل بیت(ع) جامع است؛ در تفسیر موضوعی نیز باید از تفسیر جامع استفاده کنیم.

این استاد دانشگاه بیان کرد: مقدم شدن مباحث جایگاه شناسی تفسیر موضوعی بر تعریف تفسیر و تعریف تفسیر موضوعی مورد نقد است. همچنین ارزیابی نظریه نهایی یکی از مراحل فرایند تفسیر موضوعی است که باید به جای ذکر در بخش دشواری ها در بخش روش و فرایند آورده شود.

در پایان بررسی انتقادی کتاب حجت‎الاسلام حسن زاده افزود: جای این موضوع در میان موضوعات دیگر علمی در حوزه تفسیر موضوعی خالی بود و بحث خوبی انتخاب شده است، ولی در این کتاب جای تطبیق یک موضوع کم دامنه و جذاب برای طی کردن مراحل پیشنهادی جهت رسیدن به دیدگاه قرآن خالی است و باعث شده مطالعه فرایند پیشنهادی کتاب برای مخاطب خسته کننده باشد. همچنین انتخاب اصطلاح «تمر» برای اشاره به تفسیر موضوعی روایی مانوس نیست.

پس از سخنان وی، حجت‌الاسلام کمانی نجف آبادی نویسنده این اثر و از محققان پژوهشکده تفسیر اهل بیت(ع) در سخنانی با ذکر این مطلب که مساله تفسیر موضوعی روایی نقش مهمی در شناخت دیدگاه های قرآن دارد، گفت: این نشست، نقد پیش از انتشار است و قطعا نویسنده مشتاق نقد کتاب است تا اینکه کتاب او منتشر شود و پس از انتشار ایرادات کتاب بیان شود.

وی افزود: تفسیر موضوعی روایی مد نظر این کتاب، قرائتی خاص در میان انواع نگرشها به تفسیر موضوعی روایی است لذا برای اشاره به این قرائت، از اصطلاح تمر استفاده شده است. واژه تمر در شورای پژوهش مطرح شد و در ابتدا نامانوس بود ولی کم کم این واژه مانوس شد و اگر این نگاه پذیرفته شود رواج خواهد یافت زیرا این قرائت یک قرائت خاص از تفسیر موضوعی روایی است.

این محقق تصریح کرد: بی نیازی از علم رجال به این معناست که وقتی روایات موضوع به قرآن بازگردانده شوند دیگر نیازی به کاوش از سند و صدور روایت نداریم چون در «تمر» بنا نیست به روایات استناد شود بلکه به آیات استناد می شود. ما نام این عملیات را تفسیر معکوس روایات گذاشته ایم. به عنوان مثال در روایت بیان شده است که «مَن عیر بشئ بُلی به» عیب جویی به ابتلای فرد به آن مشکل می انجامد؛ در اینجا با تفسیر روایی معکوس می توانیم به آیه ای برسیم که همین مطلب را بیان کرده است یعنی آیه‎ «ان شانئک هوالابتر»