به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دارالحدیث، در این نشست که پیش از ظهر چهارشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه، در پژوهشکده کلام اهل بیت(ع) برگزار شد، حجت الاسلام دکتر سبحانی، رئیس پژوهشکده کلام اهل بیت(ع) و همکاران وی به تشریح آخرین فعالیت های صورت گرفته در حوزه کلام شیعی پرداختند که در ادامه می خوانید:

یکی از گروه‌های چهار گانه پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام، گروه مطالعات تاریخ کلام است. به موازات فعالیت گروه مطالعات موضوعی که بر محور موضوعات کلامی و با هدف تبیین اعتقادات مبتنی بر معارف کتاب و سنت شکل گرفته است، گروه مطالعات تاریخ کلام در تلاش است اندیشه های کلامی امامیه را در بستری تاریخی مورد پژوهش قرار دهد.

برخلاف اهل سنت که نسبت به سابقه تاریخی شان نسبتا در این صدسال گذشته در حوزه تاریخ کلام کارهایی انجام داده اند، در رابطه با تاریخ کلام امامیه چندان کار جدی‌ای صورت نگرفته، و کارهایی نیز که صورت گرفته بیشتر از سوی مستشرقان و یا کسانی است که متاثر از آنان هستند و با نگاه پژوهش‌های مستشرقان تاریخ کلام امامیه را بررسیده‌اند. البته در گذشته نیز این کم کاری صورت گرفته است بدین معنا که در حوزه فرقه نگاری و مقالات نگاری در گذشته مشکل داریم که سبب شده هر محقق شیعی بخواهد به منابع مرجع مراجعه نماید ناگزیر باید به منابع اهل سنت مانند الملل والنحل و یا مقالات الاسلامیین مراجعه کند و حتی فرق الشیعه نوبختی و المقالات و الفرق اشعری نیز اصالتا متنی شیعی نبوده و بعداً از آن متن غیر شیعی، بازسازی شیعی صورت گرفته است. لذا نسبت به تاریخ کلام امامیه دچار یک فقر جدی هستیم که نتیجه و خروجی آن آثار پر شبهه ای است که دیگران در حوزه تاریخ اندیشه امامیه در آکادمی های غربی ارائه کرده‌اند و از سوی پژوهش‌گران داخلی نیز متاسفانه با استقبال مواجهه شده است.

این گروه پژوهشی بر آن ‌است با مراجعه به متون و منابع دست اول میراث پنهان کلام امامیه را از درون روایات و کتب رجالی و فهرست نگاری امامیه استخراج نماید و از آن جهت که منابع در اختیار بسیار محدود است، این پژوهش بسیاردشوار و زمان‌بر است.

اگر چه آثار بسیاری بر این فعالیت مترتب است اما انگیزه اولیه این کار دو مسئله بوده، اول پاسخگویی به حجم بزرگی از شبهاتی که از مستشرقین شروع شده و امروز دیگر وهابیها و حتی در داخل کشور هم حتی به حوزه علمیه سرایت کرده و آن شبهه بزرگ این است که کلام امامیه عقبه تاریخی استواری ندارد و به جریان معتزله یا به اندیشه های برون اسلامی، اعم از آیین‌های گنوسی، ریشه های ایرانی، ریشه های مسیحی یا مثلا به جریان عبد الله بن سبا باز گشت دارد.

مسئله دوم که مهمتر از مسئله اول است آن است که نشان دهیم میراث امامیه از آغاز به کتاب و سنت مبتنی بوده و آن چیزی که کلام امامیه را ممتاز کرده معارف اهل بیت است.

در حوزه کلام امامیه یک خطای کلی اتفاق افتاده که باید اصلاح شود و آن هم عقبه کلام امامیه است. اگر مراجعه کنیم به سرفصلهای درسی در حوزه و دانشگاه که برای تاریخ کلام امامیه نوشته اند همه از شیخ مفید یا خیلی بخواهند دقیق وارد شوند، از نوبختیان شروع شده است. – در قرن چهارم – گویا ما در 3 قرن نخست هیچ معارفی برای عرضه نداشته ایم. لذا فعلا تمرکز گروه کلام بیشتر بر بازخوانی شش قرن اول تاریخ کلام است.

در راستای اهداف تعیین شده برای گروه مطالعات تاریخ کلام طرح های پژوهشی مرتبط به وسیله پژوهش‌گران این گروه در حال انجام است. این پژوهش‌ها بر اساس مکاتب و مدارس کلامی امامیه طراحی شده و در برنامه 5ساله گروه، از مدینه اول که معتقدیم اندیشه امامیه ریشه در زمان پیامبر و آموزه های آن حضرت دارد- آغاز و تا عصر خواجه طوسی یا مدرسه حله ادامه می‌یابد. این طرح‌ها در ذیل کلان پروژه هایی با عناوین مدرسه مدینه، مدرسه کوفه، مدرسه قم، مدرسه بغداد، مدرسه خراسان، مدرسه ری، مدرسه شام، مدرسه حله در قالب کتاب، مقاله و نشست‌های علمی تعریف شده است. با توجه به محدودیت نیروی پژوهشی و گستردگی کار، برخی از این طرح ها در قالب پایان نامه‌ها و پروژه‌هایی به مجامع علمی برای انجام سفارش داده می‌شود.

اما طرح‌هایی که توسط پژوهشگران گروه هم اکنون در دست انجام است و برخی از آن‌ها مراحل نهایی را طی می‌کند در جدولی ارائه شده است. از آنجا که برخی مدارس امامیه مانند مدرسه کوفه و بغداد اهمیت بسزایی در تاریخ اندیشه امامیه دارد و ابهاماتی نسبتا زیادی در مطالعات انجام شده در آن وجود دارد، طرح های بیشتری رابه خود اختصاص داده‌اند و در برخی مدارس مانند مدینه به دلیل نوپا بودن مطالعات، فعلا در قالب مقاله، پژوهش‌هایی در دست انجام است که در آینده با گسترش مطالعات به کتاب تبدیل می‌شود.

این نکته نیز قابل یاد اوری است که این پژوهش‌ها از آن جهت که در پی کارآمدی است علاوه بر رویکرد پاسخگویی به سوالات و ابهام ها و شبهات در تلاش است زمینه ای برای تدوین آثاری با رویکرد آموزشی که در مقاطع مختلف تحصیلی مورد استفاده قرار گیرد، باشد.

در ادامه جدول عناوین طرح‌ها با ذکر نام مجری آن و میزان پیشرفت ارائه می‌شود.

برنامه ­های پنج ساله گروه تاریخ کلام

پژوهشکده کلام اهل بیت :