رییس دانشکده علوم و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث قم با بیان که حرمت مطلق صدای زن باعث اختلال در نظام اجتماعی میشود، گفت: متغیر جنسیت در غنا و موسیقی که سبب حرمت یا حلیت شود، چندان ملاک حلیت و حرمت غنا و موسیقی قرار نگرفته است.
حجتالاسلام والمسلمین حجتالله بیات، رییس دانشکده علوم و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث قم، در گفتوگو با پایگاه اطلاع رسانی دارالحدیث، در اهمیت پرداختن به تبیین مسأله غنا و موسیقی گفت: غنا و موسیقی یکی موضوعاتی است که در عین کاربرد گسترده و پژوهشهای فراوانی که درباره آن شده، به دلایلی همچنان از موضوعات پیچیده و مبهم به شمار میرود و توجه به ابعاد گوناگون و پیچیده ای که دارد نیازمند پژوهشهای عمیق کتابخانهای و میدانی همه جانبه است که گروه فرهنگی هنری مرکز موضوع شناسی با تشکیل کمیتهای از افراد صاحبنظر در حال بررسی آن است.
وی در ادامه افزود: متغیرهای گوناگونی در مفهوم و مصداق غنا و موسیقی حلال و حرام تأثیرگذار است و از سوی دیگر واژههای مرتبط با آن باعث تلقیها و برداشتهای متفاوت از آن شده و اختلاف فتوای مراجع عظام تقلید را در ادوار مختلف در پی داشته است.
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: برخی از این متغیرها عبارت از تجربه تاریخی، محتوا، تأثیر، خوانند، شنونده، موقعیت زمانی، موقعیت مکانی، نیت، جنسیت، سن، سبک، دستگاه، حالات شخصی، آلات، مصلحت، کاربرد، فرایند تولید، توزیع، و بهرهگیری است.
مصلحت و مفسده دائر مدار احکام شرعی
مدیر گروه فرهنگی هنری مرکز موضوع شناسی احکام فقهی ابراز داشت: دین اسلام نظام جامعی از عقاید، اخلاق و احکام است که منطبق بر فطرت بشر مصالح و مفاسد واقعی زندگی فردی و اجتماعی آن را لحاظ کرده با توجه به نیازهای جسمی عاطفی و روحی انسان با اصالت دادن به جنبه روحی در جهت نیل به سعادت او، همه راههای مشروع و ممکن را پیشبینی کرده است، از این رو آنچه به صلاح بوده مجاز و آنچه مفسده داشته را حرام کرده است، البته باید توجه کرد که اگر راههای مشروع برطرف کردن نیازها بدون دلیل بسته شود، انسان برای رفع نیازهای خود به بیراهه کشیده میشود.
رییس اسبق رادیو معارف اظهار داشت: در منابع دینی برای پاسخگویی به حس کنجکاوی ما برخی از علل تشریح احکام بیان شده است، از این رو باید اعتبار گزارههای دینی را فراتر از علم و تجربه بشری بدانیم؛ زیرا گاهی دیوار علم و تجربه بشری کوتاهتر از آن است که مصالحی را که خالق بشر برای آن لحاظ کرده را دریابد، از این رو برای مؤمنان چارهای جز تعبد در برابر پارهای از احکام شرعی باقی نمیماند.
مصالح و مفاسد در غنا و موسیقی
عضو هیأت علمی دانشکده علوم و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث تأکید کرد: با توجه به پیچیدگی و ابهاماتی که در موضوع موسیقی وجود دارد و متغیرهایی که در مفهوم و مصداق غنا و موسیقی حلال و حرام اشاره شد، مراجع عظام به صورت مطلق نه تنها آن را رد نکرده و قائل به حرمت نشدهاند، چه بسا نظر به مصالح، محتوا، موقعیت آن را جایز دانسته و حتی به آن سفارش هم کردهاند همچون تلاوت قرآن، روضهخوانی و سرودهای انقلابی؛ بنابراین حلال و حرام بودن غنا و موسیقی بستگی به قیدهایی دارد که تعیین کنند نوع و حکم آن است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: غنا و موسیقی از آن دسته موضوعاتی است که بیشترین نگاه منفی به آن به لحاظ تجربه تاریخی و نوع بهرهگیری از آن بوده که هیچگونه مصلحت معتنابهی نداشته است، حال اگر شرایط زمانی و مکانی تفاوت کرد و متغیرهایی پدید آمد که مفاسد آن را به مصالح تبدیل کرد، یا لااقل مفاسد و مصالح آن برابری کرد شارع مقدس نمیتواند از مصالح آن چشم پوشی کند و پویایی فقه در اینجا خود را نشان میدهد؛ از این رو ممکن است حتی فتوای یک مرجع تقلید درباره یک موضوع تغییر کند، زیرا موضوع از مفسده فاصله گرفته و به مصلحت متمایل شده است، البته این برای مردم بعید به نظر میرسد؛ اما فقه پویا و مجتهد آگاه به زمان و مکان، کارش این است.
وی ادامه داد: با مروری بر فتاوای مراجع تقلید روشن میشود که همواره ایشان حلیت و حرمت را به اموری مانند عدم تحریک و نداشتن مفسده مقید کرده اند.
متغیر جنسیت در غنا و موسیقی
حجتالاسلام بیات یادآور شد: جامعه ما از دو جنس زن و مرد تشکیل شده و در ارتباطات اجتماعی متغیر جنسیت تعیین کنند، نوع روابط کلامی و غیر کلامی ما با یکدیگر است؛ اما این بدان معنا نیست که صدای زن «فی نفسه» حرام باشد زیرا رفع نیازهای انسان در سایه تعاملات اجتماعی برطرف میشود و حرمت مطلق صدای زن باعث اختلال در نظام اجتماعی میشود؛ بنابراین نسبت به صحبت کردن زن با مرد و شنیدن صدای زن به صورت عادی و طبیعی کسی قائل به حرمت نشده است.
وی خاطرنشان کرد: متغیر جنسیت در غنا و موسیقی که سبب حرمت یا حلیت شود نیز چندان ملاک حلیت و حرمت قرار نگرفته به عبارت دیگر حرمت غنا روی جنسیت خواننده نرفته است، از این رو خوانندگی زن مشروط بر رعایت قیودی که باعث مفسده و حرمت میشود نیز به صورت مطلق حرام نیست، همچنان که درباره زنی که برای همسر خود یا در مجلس بانوان خوانندگی کند نیز کسی قائل به حرمت نشده است.
رییس دانشکده علوم و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث اضافه کرد: برخی از مراجع تقلید از جمله مقام معظم رهبری مطلق خوانندگی زن چه در قالب کنسرت و چه تکخوانی و گوش دادن به آن را «فی نفسه» حرام ندانستهاند و در استفتائی که از ایشان شده سه قید آمده غنا نبودن، قصد ریبه نداشتن و مفسده نداشتن، البته روشن است که تحقق این قیدها کاری بس مشکل است و مکلف باید بتواند آنها را رعایت کند و الا حکم حرمت است.
وی در پایان ابراز داشت: در مجموع لازم است جامعه دینی و فرهنگی ما که نسبت به این گونه مسائل حساس است بین دو حوزه صدورحکم و عمل مکلف را بتواند جمع کند، زیرا مرجع تقلید موظف است بر اساس ادله، حکم شرعی را استنباط و به جامعه ارائه کند و هرکس نیز باید دقیقا به وظیفه شرعی خود عمل کند.