پژوهشگاه قرآن و حدیث از چهار پژوهشکده تشکیل شده است: ۱ ـ ۱. پژوهشکده علوم و معارف حديث ۱ ـ ۲. پژوهشکده تفسیر اهل بيت علیهم السلام ۱ ـ ۳. پژوهشکده کلام اهل بيت (علیهم السلام) ۱ - 4 . پژوهشکده اخلاق و علوم رفتاری
پژوهشگاه قرآن و حدیث از چهار پژوهشکده تشکیل شده است:
۱ ـ ۱. پژوهشکده علوم و معارف حديث
اين پژوهشکده، در جهت تحقق اهداف زير فعاليت مىکند:
الف ـ ایجاد، رشد و گسترش روشها و الگوهای بهره گیری نظام مند از قرآن و حدیث در عرصه های معارف.
ب ـ گسترش پژوهش در مجموعه معارف نورانی اهل بیت (علیهم السلام) و تولید آثار علمی و کاربردی
ج ـ ترویج و همگانی کردن معارف قرآن و احادیث اهل بیت (علیهم السلام) و به روز رسانی فهم معارف دینی
گروههاى پژوهشى
۱. گروه پژوهشی تدوین دانشنامه های حدیثی. اين گروه، با سابقهترين بخش پژوهشکده است و با هدف يارى رساندن به تحقيقات کاربردى و تسهيل دستيابى محقّقان علوم مختلف به حديث، کار تدوين مجموعههاى بزرگ حديثى را دنبال مىکند. برجستهترين محصولات این گروه عبارت اند از:
الف : موسوعة معارف الکتاب والسنة در ده جلد (تاکنون) و دانشنامۀ قرآن و حدیث تا کنون در شانزده جلد ( تاکنون).
ب: موسوعة الإمام على (علیه السلام) فى الکتاب والسنّة والتاريخ دردوازده جلد و دانش نامه امام علی (علیه السلام) در چهارده جلد.
ج: موسوعة العقاید الاسلامیة در پنج جلد و دانش نامه عقائد اسلامی در ده جلد.
د: موسوعة الامام الحسين(ع) در ده جلد و دانش نامه امام حسین (علیه السلام) در چهارده جلد.
هـ: موسوعة الاحاديث الطبیة در دو جلد و دانش نامه احادیث پزشکی در دو جلد.
گفتنی است که موسوعة معارف الکتاب والسنه و دانشنامۀ قرآن و حدیث، بزرگترین طرح گروه دانشنامه است که تا کنون حرف الف و ب از آن با ۴۹ مدخل به همراه بیان ها و تحلیل های موضوعی در ده جلد به زبان عربی و شانزده جلد به صورت دو زبانه عربی و فارسی منتشر شده است.همچنین موسوعة الامام المهدی در حال تدوین است.
۲. گروه پژوهشی احيا و تصحيح متون. اين گروه، وظيفه تصحيح، تحقيق و انتشار میراث حدیثی شیعه را به شيوه علمى و فنّى به عهده دارد. از آثار این گروه، تصحيح جامع و روشمند کتاب الکافی است که در پانزده جلد منتشر شده است. از محصولات دیگر اين گروه، فهرستگان (فهرست جامع) نسخههاى خطّى حديث و علوم حديث شيعه را مىتوان نام برد که در دو نسخه مکتوب ( دوازده جلد تا کنون ) و نرمافزارى منتشر شده و انتشار آن ادامه دارد.
۳. گروه پژوهشی مبانی ترجمه و مفهوم شناسی حدیث. وظيفه اين گروه، انتقال معارف حديثى به گروههاى مختلف جامعه از طريق ترجمه متون حديثى به زبانهاى زنده دنياست. کليه فعاليتهاى مرکز در قلمرو ترجمه به زبانهاى فارسى، عربى، انگليسى، فرانسه، اردو، مالایی و دیگر زبانها در اين گروه متمرکز است. گفتنی است بسیاری از کتب حدیثی منتشر شده توسّط این پژوهشکده، به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. همچنین متون فراوانی به یک زبان یا چند زبان برگردانده شده است که برخی از مهمترین آنها در جدول ذیل منعکس شده است:
ردیف | عنوان کتاب | زبان اصلی | زبان های ترجمه شده |
۱. | اهل البیت فی الکتاب و السنة | عربی | فارسی، اردو، انگلیسی و ترکی |
۲. | الحج و العمره فی الکتاب و السنة | عربی | فارسی، اردو، |
۳. | الدنیا و الآخرة فی الکتاب و السنة | عربی | فارسی، اردو، |
۴. | شهر الله فی الکتاب و السنة | عربی | فارسی، اردو، تاجیکی و اندونزیایی |
۵. | العقل و الجهل فی الکتاب و السنة | عربی | فارسی، اردو، |
۶. | العلم و الحکمة فی الکتاب و السنة | عربی | فارسی، اردو و انگلیسی |
۷. | تربیة الطفل | عربی | فارسی، انگلیسی، تاجیکی، ترکی آذری و اندونزیایی |
۸. | کیمیای محبت | فارسی | عربی، انگلیسی، تاجیکی، ترکی آذری، ترکی استانبولی، اسپانیولی ، اندونزیایی و بنگالی |
۹. | گزیده تحف العقول | عربی | فارسی، اردو و اندونزیایی |
۱۰. | نبی الرحمة من منظار القرآن | عربی | فارسی، تاجیکی، ترکی آذری و اندونزیایی |
۱۱. | مراقبات شهر رمضان | عربی | فارسی، مالایی و اندونزیایی |
۱۲. | منتخب میزان الحکمة | عربی | فارسی، انگلیسی، تاجیکی، ترکی آذری، ترکی استانبولی، روسی ، فرانسوی، اسپانیولی، اندونزیایی ، کردی، اوگاندایی و رواندایی |
۱۳. | منتخب نهج الذکر | عربی | فارسی، ترکی آذری و اندونزیایی |
۱۴. | موسوعةالامام علی بن أبی طالب (ع) فیالکتابوالسنة | عربی | فارسی و ترکی استانبولی، |
۱۵. | سیاسة الإمام علی(ع) | عربی | فارسی و انگلیسی |
۱۶. | المحبة فی الکتاب و السنة | عربی | فارسی، اردو، انگلیسی، تاجیکی، اسپانیولی و اندونزیایی |
گروه ترجمه، همچنین مباحث کلّی ترجمۀ متون دینی و روش ها و سبک ها و مبانی و مشکلات آن را پیگیری می کند
۴. گروه پژوهشی رجال و مصطلحات حدیث. عالمان دين، برخودْ فرض مىدانند که قبل از بهرهگيرى از هر حديث، اطمينان حاصل کنند که آن حديث، حقيقتاً از معصوم است. يکى از مهمترين راههاى رسيدن به اين هدف، بررسى رجال (راويان) آن حديث است. شيعه و اهل سنّت، کتابهاى زيادى در شناخت راويان حديث، نوشتهاند. از وظايف گروه رجال، بازشناسى اين منابع و شناخت روشها و مبانى مؤلّفان آنها و ارائه ضوابطى کاربردى براى شناخت راويان و توثیق و تضعیف آنان است. دانش درایه یا مصطلح الحدیث نیز در کنار دانش رجال، در ارزیابی و اعتبار سنجی روایات، به کار گرفته می شود.
۵. گروه پژوهشی تاريخ حديث. شناخت مکتبهاى تدوين حديث، شناخت روش تحقيق محدّثان و مؤلّفان کتابهاى حديث، بررسى تأثير گرايشها و مذاهب و شرايط محيطى در تدوين کتابهاى حديث و... از وظايف اين گروه است.
۶. نشریات
علوم حدیث، نخستین نشریه فارسی حدیث پژوهی به شمار میرود . این نشریه از پاییز ۱۳۷۵ تا کنون به صورت فصل نامه بدون وقفه منتشر شده و صدها مقاله تخصصی، رساله حدیثی، گفت و گو و گزارش را عرضه کرده است .
میراث حدیث شیعه نشریه دیگری است که ویژه انتشار رسالههای خطی
۱ ـ ۲. پژوهشکده تفسیر اهل بيت علیهم السلام
به منظور استفاده نظام مند از احادیث اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قران کریم و گسترش پژوهشهای قرآنی بر پایه آموزه های اهل بیت ، پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام در سال ۱۳۹۱ در آستانه ماه رمضان ۱۴۳۳ ق تاسیس شد.
برخی از اهداف این پژوهشکده عبارت است از :
۱. دستیابی به روش تفسیری و جامع اهل بیت علیهم السلام و گسترش راهکارها و الگوهای بهره گیری نظام مند از آن
۲. تربیت پژوهشگران توانمند و آگاه به شیوه تفسیری اهل بیت علیهم السلام
۳. همگانی کردن بهره گیری از آموز ه های تفسیری اهل بیت علیهم السلام در عرصه های گوناگون علمیو زندگی
مهمترین وظایف این پژوهشکده عبارت است از:
۱ . پژوهش قرآنی _ حدیثی بر پایۀ روش های تدوین شدۀ متناسب و نشر آنها .
۲. روش شناسی فهم معارف تفسیری اهل بیت علیهم السلامو بررسی تطبیقی آن با دیگر روش ها
۳. تدوین و پایه ریزی دانش های قرآنی بر پایۀ روایات اهل بیت علیهم السلام
۴ . شناسایی، احیا و بازسازی میراث علمی اهل بیت علیهم السلام و راویان و پیروان آن ها
۵. تدوین « دانش نامۀ تخصصی تفسیر اهل بیت علیهم السلام به شیوه های گوناگون مانند : موضوعی، ترتیبی، الفبایی و ...
۶. برگزاری نشست ها و همایشهای علمی در حوزۀ ماموریت پژوهشکده
۷. تأسیس کتابخانۀ تخصصی و بانک اطلاعات و نشر مجله های تفسیری و تلاش برای همگانی کردن معارف اهل بیت علیهم السلام
· گروههاى پژوهشی
۱. گروه تفسیر جامع روایی
۲. گروه قرآن شناسی و دانشهای پیرامونی
۳. گروه احیا و باز سازی متون تفسیری
برخی از آثار منتشر شده این پژوهشکده عبارت است از:
درآمدی برتفسیر جامع روایی، شناختنامه قرآن بر پایه قرآن وحدیث ، تفسیر و مسند ابو جارورد و جلد اول تفسیر روایی سوره حمد.
۱ ـ ۳. پژوهشکده کلام اهل بيت (علیهم السلام)
پرداختن به مباحث اعتقادی به ویژه اعتقاداتی که متّخذ از احادیث معصومان (علیهم السلام) است در جهان امروز یک ضرورت است و تبیین دیدگاه های کلامی اهل بیت (علیهم السلام) یک رسالت برای مؤسسه علمی – فرهنگی دارالحدیث. به همین منظور پژوهشکدۀ کلام اهل بیت (علیهم السلام) در این مؤسسه راه اندازی شد.
برخی از اهداف این پژوهشکده عبارت است از :
۱ . توسعه و گسترش پژوهش در زمينههاى مرتبط با کلام اهل بيت (علیهم السلام) (با تأکيد بر پژوهشهاى حديث محور)؛
۲ . مسألهيابى و حل مسائل و مشکلات در زمينههاى اعتقادى و فکرى با تأکيد بر روش پیامبر (صل الله علیه و آله) اهل بيت (علیهم السلام) در پاسخگويى به مسائل فکرى جامعه؛
۳ . تأسيس و تغذيه علمى رشتههاى وابسته و ارتقاى سطح علمى در اين رشتهها از طريق فعاليتهاى پژوهشى؛
مهمترین وظایف این پژوهشکده عبارت است از:
۱ . انجام پژوهشهاى بنیادی، تطبیقی و اعتقادى در کتاب و سنت پیامبر (صل الله علیه و آله) و اهل بيت (علیهم السلام) و مقايسهاى ميان مبانى معرفتى اهل بيت (علیهم السلام) با ساير مکتب فکرى و اعتقادى؛
۳ . تحقيق در مکتب های کلامى شيعه که مستقيم و غير مستقيم از روايات اهل بيت (علیهم السلام) اثر پذيرفتهاند و نيز نشان دادن ميزان هماهنگى و يا ناهماهنگى آنها با انديشه اصيل اهل بيت (علیهم السلام)؛
۴ . تبيين روششناسى فهم معارف اعتقادى اهل بيت (علیهم السلام) و نقد روششناسىهاى ناصواب در اين خصوص؛
۵ . شناسايى مکاتب و انديشههاى رقيب و شبهات آنان و تلاش در جهت پاسخگويى به آنها؛
۶. معرفى، احيا و مجموعهسازى ميراث علمى اعتقادى شيعه که در راستاى تبيين مکتب فکرى اهل بيت (علیهم السلام)، تدوين شده است.
۷ . برگزارى نشستها و همايشهاى علمى در حوزه اهداف پژوهشکده.
گروههاى علمى
۱. گروه مطالعات موضوعى و مقايسهاى؛
۲. گروه مطالعات روششناسى؛
۳. گروه مطالعات تاريخ کلام؛
۴. گروه دانشنامه اعتقادى.
۱ -4 . پژوهشکده اخلاق و علوم رفتاری
موضوع اخلاق از موضوعاتی است که بخش وسیعی از متون دینی اعم از آیات قرآن و احادیث معصومان (ع) به آن اختصاص دارد. از این رو پرداختن به اخلاق، یکی از رسالتهای مهم علوم اسلامی است.
همچنین از آنجا که پیشوایان دینی توجه زیادی به رفتار آدمی داشته اند و از سوی دیگر، علوم رفتاری از اهمیت فراوانی برخوردار است، پرداختن به این علوم و ارائه دیدگاههای دینی و یا مبتنی بر آموزههای دینی، در شمار رسالتهای این پژوهشکده تعریف شده است. هدف از تشکیل این پژوهشکده جبران خلأ موجود در موضوع علم اخلاق و علوم رفتاری با توجه به رویکرد اسلام بوده است.
برخی از اهداف این پژوهشکده عبارت است از:
۱ . تبيين روشمند و علمى آموزههاى اخلاقى، روان شناختى و جامعه شناختی مبتنى بر قرآن و حديث؛
۲ . نظريهپردازى در حوزه اخلاق ، روانشناسى و جامعه شناسی اسلامى و آشکار ساختن برترىهاى دیدگاههای اسلامى بر ساير ديدگاهها و نظريهها در این حوزهها ؛
۳ . پاسخگويى به شبهات مطرح در حوزه اخلاق، روانشناسى و جامعه شناسی اسلامى.
مهمترین وظایف این پژوهشکده عبارت است از:
۱ . نظريهپردازى و توليد دانش؛
۲ . انجام پژوهشهاى کاربردى، تطبيقى و تلفيقى، بين رشتهاى؛
۳ . تربيت پژوهشگران نمونه؛
۴ . برگزارى همايشها و نشستهاى تخصصى.
گروههاى علمى
۱ . گروه اخلاق نظرى (فلسفه اخلاق از منظر اسلامى)؛
۲ . گروه اخلاق عملى و کاربردى؛
۳ . گروه روانشناسى اسلامی
۴. گروه جامعه شناسی اسلامی
گروه روانشناسی كار بازشناسى معارف حديثى با استفاده از علوم روانشناختى و بازيابى مفاهيم روانشناختى در معارف حديثى، و نقد پژوهشهاى روانشناختى با معيار حديث را برعهده دارد. نتايج پژوهشهاى اين گروه در دو بخش عمومى و تخصصى عرضه مىگردد. برخی از آثار منتشر شده این گروه عبارت اند از: مثلث ایمان ( نظریه ای جدید در تبیین رابطه انسان با خدا )، پژوهشی در فرهنگ حیا، رضایت از زندگی، شعله های سرد ( حسادت )، آه سرد ( حسرت )، تربیت جنسی، رضایت زناشویی و مهار خشم.
در حال حاضر پژوهش های متعددی همچون روان شناسی زهد، خویشتنداری جنسی در اسلام و غرب، لذت و شادکامی در حال انجام است. گفتنی است گروه روانشناسی اسلامی با توجه به یافته های علمی خود، طراحی ۵ رشته در دو سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد، در حوزه روانشناسی اسلامی را به سفارش دانشکده علوم حدیث انجام داده است.
و اما در گروه جامعه شناسی، كار بازشناسى مفاهيم اجتماعى در معارف حديثى و نقد پژوهشهاى علوم اجتماعى را با معيار حديث دنبال میشود.گفتگوهايى درباره مناسبات جامعهشناسى و حديث حاصل كار اوّليه اين گروه است كه منتشر شده است. همچنين پژوهشهايى با عنوان انحرافات و كجروى اجتماعى، همبستگى اجتماعى، كنترل اجتماعى و جامعهپذيرى و موسوعه مفاهيم اجتماعى در دست انجام است.